15 czerwca 2023 r. odbyła się na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Międzynarodowa Konferencja Misjologiczna „Wyzwania rodziny w kulturach pozaeuropejskich” zorganizowana przez Katedrę Misjologii UKSW we współpracy z Instytutem Papieża Jana Pawła II w Warszawie, Institutum Mazenodianum i portalem misyjne.pl. Transmisja za pośrednictwem platformy Zoom umożliwiła uczestnictwo nie tylko osobom zgromadzonym na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, ale też wszystkim zainteresowanym bez względu na lokalizację. Nagranie z konferencji dostępne jest na kanale misyjne.pl w serwisie YouTube.
Spotkanie otworzył ks. dr hab. Wojciech Kluj, prezes Stowarzyszenia Misjologów Polskich, który przywitał uczestników, przedstawił program konferencji i wprowadził w jej tematykę. Z uwagi na problemy techniczne wprowadzono pewne zmiany w kolejności referatów.
Blok pierwszy
Blok pierwszy rozpoczął się o godzinie 9.45 i trwał do 11.15. Moderowali go ks. dr hab. Wojciech Kluj oraz ks. dr Adam Wiński.
Ks. mgr lic. Daniel Jeżak OMI z Institutum Mazenodianum w Luksemburgu przedstawił referat na temat roli rodziny w posynodalnych adhortacjach Jana Pawła II Ecclesia in Asia (6 listopada 1999 r.) i Ecclesia in Oceania (22 listopada 2001 r.). Zwrócił uwagę na wyzwania, możliwości i potencjał ewangelizacyjny związany z tymi dokumentami.
Ks. prof. dr Zbigniew Wesołowski SVD z Monumenta Serica Institute w Sankt Augustin w Niemczech scharakteryzował wyzwania, z jakimi boryka się rodzina chińska w kontekście napięć pomiędzy tradycją a współczesnością. Profesor szeroko omówił cechy strukturalne tradycyjnej rodziny chińskiej (główna cecha to rodzina jako wspólnota normatywnie wielopokoleniowa i liczna) oraz niektóre cechy negatywne obserwowane na przestrzeni dziejów (m.in. małżeństwa aranżowane dzieci, dzieciobójstwo żeńskie, praktyka krępowania/bandażowania stóp). Następnie prelegent zaprezentował idealną wizję rodziny – w Chinach jest to konfucjański familizm głęboko zakorzeniony w kulturze, po czym przeszedł do współczesnych wyzwań rodziny chińskiej (m.in. polityka jednego dziecka, ekonomiczna migracja wewnętrzna, edukacja dzieci).
Ks. dr hab. Zdzisław Struzik – dyrektor Instytutu Papieża Jana Pawła II omówił wyzwania rodziny w kulturach pozaeuropejskich na podstawie nauczania papieskiego w adhortacjach Ecclesia in America (22 stycznia 1999 r.) i Ecclesia in Africa (14 września 1995 r.). Prelegent stwierdził, że „małżeństwo i rodzina przynależą do podstawowych i naturalnych zachowań ludzkich, ich głównym celem jest wzajemna miłość małżonków i przekazanie życia”. W kwestii godności kobiety podkreślił, że sensem bycia kobiety jest mężczyzna, a sensem bycia mężczyzną jest kobieta.
Blok drugi
Blok drugi trwał od godz. 11.30 do 13.00. Przewodniczył mu ks. dr hab. Wojciech Kluj.
S. dr Miriam Maria Długosz SSpS z Divine Word University w Papui-Nowej Gwinei scharakteryzowała rodzinę w regionie Enga w kontekście lokalnych tradycji oraz przemian społeczno-kulturowych i religijnych. Zamieszkujący go lud o tej samej nazwie jest najliczniejszy wśród Papuasów. Społeczność, dzieląca się na klany, szczepy i mniejsze grupy, wysoce ceni wartość wspólnoty. Prelegentka zwróciła uwagę na bezpośredni związek małżeństwa z życiem i zapewnieniem jego kontynuacji. Wokół tego zagadnienia koncertują się przekonania i zwyczaje prezentowanej kultury.
Kolejne dwa referaty wygłoszono w języku angielskim. Ks. dr Louis Mbuyeh z Kamerunu przedstawił trudności, z jakimi zmaga się rodzina w diecezji Kumbo. Są to m.in. klimat i jego wpływ na życie człowieka, dostęp do wody i energii, konflikty zbrojne. Kamerun jest bowiem krajem o dużych nierównościach społecznych, co prowadzi do ubóstwa i braku równego dostępu do podstawowych środków do życia. Rodziny często borykają się z trudnościami materialnymi, co utrudnia im zaspokojenie podstawowych potrzeb. Prelegent scharakteryzował też lokalne obyczaje i tradycje dotyczące małżeństwa i rodziny zaobserwowane w swojej diecezji.
Ks. dr Constantine Rupiny z Uganda Martyrs’ National Major Seminary – Alokolum w Gulu omówił wyzwania rodzin w diecezji Nebbi w Ugandzie. Prelegent poświęcił swoje wystąpienie kilku obszarom: konflikty etniczne i religijne, ewangelizacja, edukacja, ubóstwo i nierówności społeczne, walka z chorobami zakaźnymi. Kościół podejmuje liczne inicjatywy i działania, aby stawić czoła tym problemom i przyczyniać się do rozwoju społecznego i duchowego rodzin w Ugandzie, promując wartości chrześcijańskie.
Ostatnim mówcą w drugim bloku był o. dr Marceli Gęśla OFM z WSSG w Przeworsku, który omówił wyzwania rodziny w dobie przemian w Afryce subsaharyjskiej, ze szczególnym uwzględnieniem aspektu religijno-kulturotwórczego. O. Gęśla zwrócił uwagę na fakt, że wiele rodzin zmaga się z brakiem podstawowych środków do życia, takich jak żywność, woda, mieszkanie i dostęp do edukacji i opieki zdrowotnej. Poza tym obserwuje się postępujące przemiany strukturalne zapoczątkowane przez kolonizację i postęp cywilizacyjny. Według prelegenta podstawowe zagrożenia stanowią: nieprzestrzeganie zasad moralnych, wysoka przestępczość i bezrobocie. Prelegent dużo uwagi poświęcił formom zawarcia związków małżeńskich (m.in. małżeństwa cywilne, tradycyjne, religijne czy sakramentalne) i typom relacji (poligamia, monogamia). Akcentem pozytywnym jest to, że potomstwo w rodzinie afrykańskiej traktowane jest jako błogosławieństwo.
Blok trzeci
Blok trzeci trwał od godz. 13.45 do 15.30. Przewodniczył mu ks. prof. dr hab. Jarosław Różański
Ks. prof. dr hab. Jarosław Różański z UKSW poruszył temat wyzwań, przed jakimi stoi rodzina afrykańska według św. Jana Pawła II, który odwiedził przeszło 30 państw afrykańskich. W 1995 r. w Nairobi papież powiedział: „Dlaczego papież odwiedza Afrykę tak często? Jednym z głównych powodów jest fakt, iż Afryka jest kontynentem rodziny, a przyszłości misji ewangelizacyjnej Kościoła idzie poprzez rodzinę”. Profesor, nawiązując do wystąpień przedmówców, skupił się na przesłaniu adhortacji Familiaris consortio (22 listopada 1981 r.). Podkreślił, że pomimo różnorodności modeli i upływu czasu, rodzina nadal jest podstawą każdej społeczności przede wszystkim dla tego, że społeczność korzysta z jej funkcji prokreacyjnych. Stąd biorą się przywileje posiadające umocowanie w tradycji i prawodawstwie. Nie bez znaczenia dla kondycji rodziny jest sposób organizacji życia (rolnictwo, zbieractwo, łowiectwo), co przekłada się m.in. na strukturę hierarchiczną, wielopokoleniowość, relacje, ale też ekspozycja na wpływy postępowego Zachodu.
Ks. dr Adam Wiński z diecezji Bayamo na Kubie omówił troskę wspólnoty Kościoła o rodzinę na Kubie. Złożona sytuacja polityczna i gospodarcza prowadzi do braku stabilności wielu rodzin. Podkreślił, że nieobecność rodziców w życiu dzieci powoduje niezastępowalną pustkę. W swoim wystąpieniu nawiązał do dokumentów i nauczania Kościoła w Ameryce Łacińskiej odnoszących się do rzeczywistości kubańskiej, koncentrując się na najnowszym opracowaniu, czyli Todos somos discípulos misioneros en salida. Documento para el discernimiento comunitario. En la Primera Asamblea Eclesial de América Latina y el Caribe („Wszyscy jesteśmy uczniami misjonarzami w drodze. Dokument do rozeznania wspólnotowego podczas Pierwszego Zgromadzenia Eklezjalnego Ameryki Łacińskiej i Karaibów”) z 2021 r. W obliczu zaobserwowanych trudności Kościół na Kubie podejmuje wysiłki w celu wzmacniania więzi rodzinnych: promowanie kultury życia, dostrzeganie Chrystusa w najbiedniejszych i najbardziej opuszczonych, tworzenie przestrzeni do formacji intelektualnej, zabieganie o właściwą edukację, zdrowie, ale też politykę. Słowem wszystko to, co służy rodzinie i głoszeniu Dobrej Nowiny. Prelegent scharakteryzował też inicjatywy, którymi pomaga rodzinom budować zdrowe relacje, komunikację i wzajemne wsparcie (np. zaangażowanie w liturgię w kościele katedralnym w Bayamo, warsztaty, rekolekcje, grupy formacyjne, centrum edukacji, „Noce słuchania” z udziałem specjalistów czy projekt „Nazaret”).
Kolejnym prelegentem był ks. mgr lic. Radosław Zawadzki z WSD w Płocku, który przed dwoma dniami obronił rozprawę doktorską. Prelegent przedstawił kontekst społeczno-kulturowy funkcjonowania rodziny w Amazonii, dzieląc się swoimi obserwacjami z wieloletniej pracy w Iquitos. Rodzina jest ważną częścią lokalnej kultury, szczególnie rdzennych mieszkańców regionu. Istnieją też grupy ludności napływowej. Pomimo zróżnicowania tych społeczności można wskazać pewne elementy wspólne. Prelegent zogniskował swoje wystąpienie wokół następujących zagadnień: miasto/wioska, sangre – więzy krwi, compadrazgo – kuma (więź między rodzicami naturalnymi i chrzestnymi) oraz intercambio – wymiana. Następnie szeroko omówił zagadnienie rodziny w nauczaniu Kościoła lokalnego (tradycyjne rozumienie, zagrożenia takie jak migracja, machismo i dezintegracja, a także wyzwania w obszarze duszpasterstwa rodzin i katechezy rodzinnej).
Ks. dr hab. Tomasz Szyszka, prof. UKSW poświęcił swoje wystąpienie tematowi rodziny na boliwijskim Altiplano w kontekście transformacji polityczno-społeczno-kulturowych. Prelegent scharakteryzował współczesną rodzinę andyjską w trybach permanentnych i dogłębnych przemian w odniesieniu do trendów światowych (presja przemian polityczno-społeczno-kulturowych), misji ewangelizacyjnej (nauczanie Kościoła jako filtrująca i ochronna „warstwa ozonowa”) a także zagadnienia suwerenności/odpowiedzialności (rodzina andyjska w obliczu wolnego „wielokrotnego wyboru”). Prelegent poruszył również kwestii implikacji dokumentu końcowego V Ogólnej Konferencji Episkopatów Ameryki Łacińskiej i Karaibów zwanego „Dokumentem z Aparecidy” z 2007 r. w realiach rodziny andyjskiej. W kontekście zbliżającego się pięćsetlecia obecności Kościoła na Altiplano ks. Szyszka postawił szereg istotnych pytań obejmujących: sensowność pielęgnowania wartości chrześcijańskich, wartości/kryteria życia rodzinnego, odpowiedzialność za rodzinę oraz strategię lokalnego Kościoła w odniesieniu do pomocy rodzinie.
Podsumowanie
Spotkanie podsumował ks. prof. dr hab. Jarosław Różański. Nawiązując do wystąpień prelegentów, zaobserwował, że odnosili się oni do wielu zagrożeń czyhających na rodzinę.
Konferencja stanowiła ważny przyczynek do dyskusji na temat wyzwań, z którymi mierzą się rodziny w kulturach pozaeuropejskich, ze szczególnym uwzględnieniem nauczania Jana Pawła II oraz badań i doświadczeń prelegentów reprezentujących różne części świata. Omówiono różnorodne aspekty rodziny, zarówno z perspektywy religijno-kulturowej, jak i społeczno-ekonomicznej, przedstawiając konkretne przykłady. Okazuje się, że wiele problemów ma charakter globalny – doświadczają ich z różną intensywnością rodziny na wszystkich kontynentach.